Sude
New member
Kısaltma Nasıl Yapılır?
Kısaltmalar, yazıyı daha akıcı ve anlaşılır hâle getirmek için kullanılan dil unsurlarından biridir. Günlük hayatta, akademik çalışmalarda, resmi yazışmalarda ve bilimsel metinlerde sıklıkla tercih edilir. Peki, kısaltmalar nasıl oluşturulur ve doğru kullanımı nasıl olmalıdır? Bu makalede, kısaltma yapma yöntemlerini, farklı türlerini ve yaygın kullanım hatalarını ele alacağız. Ayrıca kısaltmalar hakkında sıkça sorulan sorulara da yanıt vereceğiz.
---
Kısaltma Nedir?
Kısaltma, bir kelimenin veya kelime grubunun belirli harflerinin veya hecelerinin alınarak kısaltılmış hâlinin oluşturulmasıdır. Bu sayede kelimeler daha kısa hâle gelirken anlam kaybı yaşanmaz. Kısaltmalar özellikle uzun terimlerin, kurum adlarının ve teknik terimlerin yazımında büyük kolaylık sağlar.
Kısaltma Yapma Kuralları
Kısaltma yaparken aşağıdaki temel kurallara dikkat edilmelidir:
1. **Büyük Harf ile Yapılan Kısaltmalar:**
- Eğer kısaltma büyük harflerle yapılıyorsa, genellikle noktalar kullanılmaz.
- Örnekler: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), BM (Birleşmiş Milletler)
- Ancak bazı istisnalar vardır: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti), M.S. (Milattan Sonra) gibi.
2. **Küçük Harf ile Yapılan Kısaltmalar:**
- Küçük harf ile yapılan kısaltmalarda genellikle noktalar kullanılır.
- Örnekler: prof. (profesör), dr. (doktor), vb. (ve benzeri), vs. (ve saire)
3. **Sesli Harf Kullanımı:**
- Bazı kısaltmalarda sadece kelimenin ilk harfi değil, içindeki bazı harfler de kullanılarak anlam korunur.
- Örnekler: Kr. (kuruş), Gn. Md. (Genel Müdür)
4. **Özel Kurum ve Kuruluş Kısaltmaları:**
- Resmi kurumların kısaltmaları genellikle büyük harflerle yazılır ve genellikle noktalar kullanılmaz.
- Örnekler: SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu), YÖK (Yükseköğretim Kurulu)
5. **Uluslararası Kısaltmalar:**
- Bazen yabancı dillerde kullanılan kısaltmalar Türkçeye aynen geçebilir.
- Örnekler: DNA (Deoksiribonükleik Asit), WHO (World Health Organization – Dünya Sağlık Örgütü)
6. **Matematiksel ve Bilimsel Kısaltmalar:**
- Bilimsel ve teknik alanlarda bazı terimler kısaltmalarla ifade edilir.
- Örnekler: cm (santimetre), kg (kilogram), mL (mililitre)
---
Kısaltmalarla İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kısaltmalar nasıl okunur?
Bazı kısaltmalar harf harf okunurken bazıları bir kelime gibi okunabilir.
- Örneğin, "TÜBİTAK" (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) bir kelime gibi okunurken, "TBMM" harf harf okunur (T-B-M-M).
Kısaltmalar ek alırken nasıl yazılır?
- Büyük harfli kısaltmalara ek gelirken kesme işareti kullanılır: "TBMM’nin", "TÜBİTAK’a" gibi.
- Küçük harfli kısaltmalara ek gelirken normal kurallar uygulanır: "kg’lık", "cm’yi" gibi.
Bütün kısaltmalar noktalı mı yazılır?
Hayır. Büyük harflerle yazılan birçok kısaltmada nokta kullanılmaz. Ancak bazı istisnalar vardır (T.C., M.S. gibi).
Yabancı dillerden gelen kısaltmalar nasıl yazılır?
Genellikle orijinal hâlleri korunur. Ancak, Türkçeye uyarlanmış hâlleri de kullanılabilir: "ABD" (Amerika Birleşik Devletleri), "BM" (Birleşmiş Milletler).
Uzun kelimelerin kısaltması nasıl yapılır?
Genellikle kelimenin ilk harfleri veya heceleri kullanılarak kısaltma oluşturulur:
- Örneğin: "Genel Müdürlük" → "Gn. Md."
Hatalı Kısaltma Kullanımı Nelerdir?
1. **Gereksiz noktalama:** Büyük harfli kısaltmalarda gereksiz nokta kullanımı yanlıştır (örneğin "T.B.M.M." yerine "TBMM" doğru kullanım).
2. **Yanlış ek kullanımı:** Örneğin "SGK'ya" yerine "SGK'na" yazmak yanlıştır.
3. **Özgün olmayan kısaltmalar:** Kendi üretilmiş, yaygın olmayan kısaltmaların kullanımı okuyucunun anlamasını zorlaştırabilir.
---
Sonuç
Kısaltmalar, yazıyı daha anlaşılır ve kısa hâle getirmek için kullanılan önemli dil araçlarından biridir. Doğru kısaltma yapmak için dilbilgisi kurallarına ve yazım standartlarına dikkat etmek gerekir. Kurum adları, bilimsel terimler, uluslararası ifadeler ve günlük dilde kullanılan kısaltmaların her biri belirli kurallara göre yazılmalıdır. Yanlış kısaltma kullanımı anlam kaymasına ve anlatım bozukluklarına yol açabileceğinden, özellikle resmi yazışmalarda dikkatli olunmalıdır.
Kısaltmalar, yazıyı daha akıcı ve anlaşılır hâle getirmek için kullanılan dil unsurlarından biridir. Günlük hayatta, akademik çalışmalarda, resmi yazışmalarda ve bilimsel metinlerde sıklıkla tercih edilir. Peki, kısaltmalar nasıl oluşturulur ve doğru kullanımı nasıl olmalıdır? Bu makalede, kısaltma yapma yöntemlerini, farklı türlerini ve yaygın kullanım hatalarını ele alacağız. Ayrıca kısaltmalar hakkında sıkça sorulan sorulara da yanıt vereceğiz.
---
Kısaltma Nedir?
Kısaltma, bir kelimenin veya kelime grubunun belirli harflerinin veya hecelerinin alınarak kısaltılmış hâlinin oluşturulmasıdır. Bu sayede kelimeler daha kısa hâle gelirken anlam kaybı yaşanmaz. Kısaltmalar özellikle uzun terimlerin, kurum adlarının ve teknik terimlerin yazımında büyük kolaylık sağlar.
Kısaltma Yapma Kuralları
Kısaltma yaparken aşağıdaki temel kurallara dikkat edilmelidir:
1. **Büyük Harf ile Yapılan Kısaltmalar:**
- Eğer kısaltma büyük harflerle yapılıyorsa, genellikle noktalar kullanılmaz.
- Örnekler: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), BM (Birleşmiş Milletler)
- Ancak bazı istisnalar vardır: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti), M.S. (Milattan Sonra) gibi.
2. **Küçük Harf ile Yapılan Kısaltmalar:**
- Küçük harf ile yapılan kısaltmalarda genellikle noktalar kullanılır.
- Örnekler: prof. (profesör), dr. (doktor), vb. (ve benzeri), vs. (ve saire)
3. **Sesli Harf Kullanımı:**
- Bazı kısaltmalarda sadece kelimenin ilk harfi değil, içindeki bazı harfler de kullanılarak anlam korunur.
- Örnekler: Kr. (kuruş), Gn. Md. (Genel Müdür)
4. **Özel Kurum ve Kuruluş Kısaltmaları:**
- Resmi kurumların kısaltmaları genellikle büyük harflerle yazılır ve genellikle noktalar kullanılmaz.
- Örnekler: SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu), YÖK (Yükseköğretim Kurulu)
5. **Uluslararası Kısaltmalar:**
- Bazen yabancı dillerde kullanılan kısaltmalar Türkçeye aynen geçebilir.
- Örnekler: DNA (Deoksiribonükleik Asit), WHO (World Health Organization – Dünya Sağlık Örgütü)
6. **Matematiksel ve Bilimsel Kısaltmalar:**
- Bilimsel ve teknik alanlarda bazı terimler kısaltmalarla ifade edilir.
- Örnekler: cm (santimetre), kg (kilogram), mL (mililitre)
---
Kısaltmalarla İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kısaltmalar nasıl okunur?
Bazı kısaltmalar harf harf okunurken bazıları bir kelime gibi okunabilir.
- Örneğin, "TÜBİTAK" (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) bir kelime gibi okunurken, "TBMM" harf harf okunur (T-B-M-M).
Kısaltmalar ek alırken nasıl yazılır?
- Büyük harfli kısaltmalara ek gelirken kesme işareti kullanılır: "TBMM’nin", "TÜBİTAK’a" gibi.
- Küçük harfli kısaltmalara ek gelirken normal kurallar uygulanır: "kg’lık", "cm’yi" gibi.
Bütün kısaltmalar noktalı mı yazılır?
Hayır. Büyük harflerle yazılan birçok kısaltmada nokta kullanılmaz. Ancak bazı istisnalar vardır (T.C., M.S. gibi).
Yabancı dillerden gelen kısaltmalar nasıl yazılır?
Genellikle orijinal hâlleri korunur. Ancak, Türkçeye uyarlanmış hâlleri de kullanılabilir: "ABD" (Amerika Birleşik Devletleri), "BM" (Birleşmiş Milletler).
Uzun kelimelerin kısaltması nasıl yapılır?
Genellikle kelimenin ilk harfleri veya heceleri kullanılarak kısaltma oluşturulur:
- Örneğin: "Genel Müdürlük" → "Gn. Md."
Hatalı Kısaltma Kullanımı Nelerdir?
1. **Gereksiz noktalama:** Büyük harfli kısaltmalarda gereksiz nokta kullanımı yanlıştır (örneğin "T.B.M.M." yerine "TBMM" doğru kullanım).
2. **Yanlış ek kullanımı:** Örneğin "SGK'ya" yerine "SGK'na" yazmak yanlıştır.
3. **Özgün olmayan kısaltmalar:** Kendi üretilmiş, yaygın olmayan kısaltmaların kullanımı okuyucunun anlamasını zorlaştırabilir.
---
Sonuç
Kısaltmalar, yazıyı daha anlaşılır ve kısa hâle getirmek için kullanılan önemli dil araçlarından biridir. Doğru kısaltma yapmak için dilbilgisi kurallarına ve yazım standartlarına dikkat etmek gerekir. Kurum adları, bilimsel terimler, uluslararası ifadeler ve günlük dilde kullanılan kısaltmaların her biri belirli kurallara göre yazılmalıdır. Yanlış kısaltma kullanımı anlam kaymasına ve anlatım bozukluklarına yol açabileceğinden, özellikle resmi yazışmalarda dikkatli olunmalıdır.